مدل‌‌های چند سطحی در علوم انسانی: مطالعه موردی داوطلبان آزمون سراسری

در بسیاری از مطالعات علمی و پژوهشی در تمامی علوم و به ویژه در علوم انسانی مایلیم تأثیر متغیرها بر هم و یا پیش‌بینی یک متغیر براساس گروهی دیگر از متغیرها را بررسی کنیم. این عمل در مباحث آماری اغلب با ارائه مدل‌‌های آماری مناسب امکان‌پذیر است. مدل‌‌های آماری مختلفی تاکنون ارائه شده است که یکی از آنها که در دهه‌‌‌های اخیر مورد استقبال صاحب نظران علوم انسانی قرار گرفته، مدل‌‌های چند سطحی است. در این نوع مدل، به جای ثابت فرض کردن ضرایب مدل، در مدل‌‌های آماری یک سطحی، این ضرایب متغیر در نظر گرفته می‌شوند در نتیجه، تأثیرات تعاملی بین متغیر‌های سطح کلان و سطح خرد، که معمولاً در تحقیقات علوم انسانی به وفور یافت می‌شود، مدنظر قرار می‌گیرد و اریبی برآورد پارامترها که از نمونه‌گیری خوشه‌ای ناشی می‌شود تا حد بسیار زیادی در مقایسه با مدل‌‌های یک سطحی اصلاح می‌شود. در این مقاله، به معرفی مدل‌‌های چند سطحی و ارائه کاربردها، مزایا و مشکلات این مدل ها پرداخته می‌شود و با به کارگیری مدل سه سطحی، نقش متغیر‌های مختلف تشکیل دهنده موقعیت‌‌های اجتماعی - اقتصادی در عملکرد تحصیلی (نمرة کل) مناسب برای ورود به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی در طی زمان تحلیل می‌شود. در این مثال، میزان تأثیر عوامل تشکیل دهندة این موقعیت‌ها مشتمل بر تحصیلات پدر و مادر، شغل پدر، سطح درآمد در جنسیت‌‌های مختلف، با در نظر گرفتن وضعیت بخش و استان محل اقامت داوطلبان در گروه‌ آزمایشی علوم تجربی، در آزمون سراسری ورود به آموزش عالی ایران طی سال‌‌های 1380 تا 1388بررسی می‌شود.